Zangles, een reis!

De muziekdocent is een koets!

door Willemijn van Gent, zangdocent

Coaching is een vorm van persoonlijke begeleiding op basis van een gelijkwaardige één – op – één relatie. De ene persoon leert, de ander ondersteunt en begeleidt het leerproces. Iedere muziekdocent is dus coach. Maar wat houdt coaching nu precies in, en hoe doe je dat zo goed mogelijk? Tijdens de opleiding logopedie heb ik kennis gemaakt met enkele coachingmethodes voor gebruik in de logopediepraktijk, vooral bij stempatiënten. Geïnspireerd door de workshop ‘Feedback geven’ tijdens het laatste NVZ symposium (heel nuttig!) geef ik er hier een draai aan voor de zanglespraktijk en is alles ook toepasbaar bij andere muzieklessen. Om het voor mezelf meer op een rijtje te krijgen, want ik vind het nog steeds erg lastig.
Dit artikel is vluchtig gebaseerd op de handleiding ‘Coaching’ door Anke Boereboom van de Hogeschool Rotterdam opleiding logopedie uit 2013-2014. Ik bekijk als eerste de Oplossingsgerichte Coaching methode. Daarnaast beschrijf ik de LSD-methode als middel voor een effectieve communicatie tussen de docent en leerling, de invloed van overtuigingen in de zangles en als laatste de RET-methode die helpt om die overtuigingen te onderzoeken.

Wat is coaching?

Het woord coach komt van het Hongaarse stadje Kocs (Op de weg tussen Wenen en Boedapest) waar van de 15e tot de 19e eeuw de mooiste koetsen werden gemaakt. Kevin Hall stelt: ‘Een koets (coach) is iets of iemand die een belangrijk persoon vervoerd van waar die is tot waar die wil zijn’ (1). In deze versie is de persoon passief. Het laat wel zien dat coach en leerling samen een weg afleggen.

Motivatie om te veranderen

Coaching is de motivatie op gang brengen om te veranderen. De meeste (zang)leerlingen maken het volgende proces van leren/veranderen door: van “Onbewust Onbekwaam” naar “Bewust Onbekwaam” en dan van “Bewust Bekwaam” naar het “Onbewust Bekwaam” handelen. Maar het komt natuurlijk ook voor dat leerlingen zich (op onderdelen van hun zingen) bewust onbekwaam voelen en daarom op zangles komen. Het komt ook voor dat er in het zingen van de leerling onbewust bekwame aspecten zitten. Bekwaamheid kan bovendien ook verschillende gradaties hebben, waardoor je via deze denktrant steeds een plan hoger kan komen.
Dit proces is het meest effectief als wordt gestreefd naar samenwerking tussen de zangdocent en de leerling. Door er samen achter te komen wat de leerling wil maak je de leerling ‘eigenaar’ van de les. Een beproefde methode daarvoor is Oplossingsgericht Coachen.

Oplossingsgericht coachen

Oplossingsgericht coachen komt uit de psychotherapie. Er wordt uitgegaan van het cliënt/leerling perspectief en van de competentie en keuzevrijheid van leerling. Enkele onderdelen zijn goed van toepassing in de zanglespraktijk en zet ik hier op een rijtje. De belangrijkste principes van oplossingsgericht coachen in de zangles zijn:

De leerling is de expert

Samen zoeken leerling en docent naar oplossingen die de leerling (in het klein) zelf heeft bedacht of ondervonden, en die bleken te werken.

Leerling en docent werken samen

Het enige doel waaraan de coach/docent werkt is het doel van de leerling (dus niet wat de docent vindt wat moet gebeuren!). Als er in de loop van de les weerstand ontstaat bij de leerling is dat voor de docent het sein dat hij op het verkeerde spoor zit (teveel stuurt?). Door weerstand te tonen geven leerlingen docenten de kans om coaching tot een succes te maken.

Begeleide zelfsturing

De coach richt de blik van de leerling consequent naar de oplossingen, naar de eigen kracht, de momenten waarop het beter ging. Deze vorm wordt ook wel begeleide zelfsturing genoemd.

Wanneer kun je oplossingsgericht coachen binnen de zanglespraktijk?

• Tijdens de proefles/eerste les: wat wil de leerling bereiken. Maken van een plan van aanpak.
• De terugkoppeling aan het eind van de les: hoe ging het, wat ging goed, wat is gelukt.
• Het bespreken van het thuis oefenen: in de praktijk heeft hij/zij ervaren dat het werkt
• Door steeds alleen de goede momenten te benoemen en daarop te reflecteren.

Stel de leerling op die momenten de volgende vragen: gebruik LSD (zie onder)

Eerste les, begin van de les

• Wat is jouw doel van de zanglessen?
• Wat gaat al goed?
• Wat is er moeilijk?
• Wat wil je veranderen?
   

Tijdens de les, als iets goed ging

• Wat voelde je nu?
• Wat hoorde je nu?
• Wat deed je nu?
   

Na (iedere) les

• Hoe ging het?
• Wat ging goed?
• Hoe ga je oefenen?
• Wanneer ga je oefenen?

Luisteren- Samenvatten- Doorvragen

Luisteren

• laat zien dat je luistert
• val niet in de rede
• blijf bij het onderwerp
• denk niet vooruit/voor de ander
   

Samenvatten

• vertel in eigen woorden wat je hebt gehoord (heel lastig!)
• zet de belangrijkste punten op een rijtje
• geef eventueel aan welke emotie je in het verhaal van de ander hoort

Doorvragen

• stel open vragen (deze beginnen met een vragend voornaamwoord: wie, wat, waar, wanneer, waarom, hoe)
• vraag naar bewustzijn en verantwoordelijkheid (reflectievragen)
• vraag naar eventuele acties die hieruit voortvloeien

Interventiestijlen

Een interventiestijl is de manier waarop je jouw leerling benadert, daar hoort een bepaald gedrag bij. Je kiest een interventiestijl afhankelijk van wat je wilt bereiken. Het kan zijn dat één van de stijlen beter bij je past en het kan een uitdaging zijn de stijlen flexibel in te zetten en ze door elkaar te gebruiken. Ik heb tussen haakjes voorbeelden erbij gezet zoals die kunnen voorkomen in de zanglespraktijk. Volledig hypothetisch natuurlijk.

Accepterende stijl

Doel: leerling/student op het gemak stellen, leerling voelt zich gehoord/geaccepteerd en veilig. De leerling voelt zich uitgenodigd om te zingen
Je hebt een open, vriendelijke en uitnodigende houding

• Je luistert (naar het verhaal en het zingen), vat samen, vraagt door (waar zing je, hoeveel kan je thuis studeren, wat doe je nog meer? Wat wil je leren?)
• Je moedigt aan te zingen
• Je hebt aandacht voor de persoon achter de stem

Analyserende stijl

Doel: situatie in kaart brengen

• Je luistert, vat samen en vraagt door (probeert verschillende oefeningen)
• Je stelt merendeel open vragen (wat hoor je nu, wat voel je nu?)
• Soms stel je gesloten vragen, als je feiten wil horen (Heb je weleens keelpijn na het zingen? Kan je thuis studeren?)
• Je plaatst de situatie in een breder kader (werksituatie, thuissituatie)

Structurerende stijl

Doel: ordening brengen in informatie, bewust worden welke informatie nog mist

• Je luistert, vat samen, vraagt door (probeert verschillende oefeningen)
• Je ordent informatie door kernpunten op een rij te zetten (Ik heb dit en dit gehoord)
• Je spreekt hypotheses uit, maar bent voorzichtig met interpreteren: check interpretaties (Er is misschien sprake van… Ervaar je dat zelf ook?)

Confronterende stijl

Doel: de leerling bewust maken dat en hoe hij aandeel heeft bij het in stand houden van een vocaal probleem.

• Je benoemt feiten (je stem klinkt hees, je rookt, stampvolle concertagenda)
• Je confronteert de leerling met het verschil tussen wat hij doet en wat hij zegt. (Ik ga stoppen, maar…)
• Je confronteert de leerling met het verschil tussen wat hij zegt en wat hij uitstraalt (kijken naar lichaamshouding is hier belangrijk!)

Sturende of adviserende stijl

Doel: leerling/student informeren, waardoor je sneller tot een oplossing komt

• Diagnose stellen (heldere stem, intonatieproblemen)
• Advies geven vanuit expertrol: wat is de beste oplossing, wat zijn de te nemen stappen

Overtuigingen

Op het pad van verandering, ook in een zangles, kan de leerling/student vaak vast zitten in bepaalde overtuigingen. Een overtuiging is een sterk gevoel van waarheid of valsheid van een zaak (4) In deze context heb ik het over de overtuigingen over de eigen persoon: ‘Ik ben nu eenmaal… (een chaoot, netjes, snel kwaad…’). Zulke overtuigingen kunnen helpen of tegenwerken. Daarom is het goed eens naar de overtuigingen van jezelf en je leerlingen te kijken.
Er zijn 2 categorieën overtuigingen:

Helpende of stimulerende overtuigingen

• Ik weet waarom ik het doe (zangles nemen)
• Oefenen helpt
• Ik heb er zin in
• Als je je ergens voor inzet is de kans groot dat het verbetert
• Wat klinkt dat goed
• Als ik mijn stem opwarm gaat het beter
• Ik wil mezelf altijd blijven verbeteren    

Belemmerende overtuigingen

• Ik vind dit zo moeilijk
• Dat gaat me niet lukken
• Ik heb het zo druk
• Ik wil er niet te veel moeite voor doen
• Zo klink ik raar
• Zo klink ik niet als mezelf
• Mijn huisgenoten vinden het raar
• Het wordt nooit wat met mij

Dit is een greep uit de overtuigingen die je hoort in de zanglespraktijk. Maar ook daarbuiten worden we voortdurend geconfronteerd met onze eigen overtuigingen en die van anderen.
Bij leerlingen die regelmatig belemmerende overtuigingen uitspreken kun je dat benoemen en samen gaan zoeken naar helpende overtuigingen. Je kunt daarvoor de RET gebruiken.

Rationeel Emotieve Therapie: RET

RET is een methode die zich specifiek richt op het onderzoeken van overtuigingen zoals hiervoor beschreven. Albert Ellis is de grondlegger. Een kop uit “Het coachings methoden boek” (5) luidt: RET maakt echt ander gedrag mogelijk, door het verinnerlijken van helpende overtuigingen.
Er zijn 5 typen ineffectieve gedachtegangen:
Perfectionisme (Piet Perfect) – alles moet altijd perfect, ik mag geen fouten maken
Liefdesverslaving (Lieve Loesje) –  iedereen moet mij leuk vinden, ik moet het iedereen naar de zin maken
Norm-denken (Nico Norm) –  zo doe je dat nu eenmaal, ik het kan niet anders
Rampdenken (Rinus Ramp) –  als het niet gaat zoals gepland loopt alles fout
Lage Frustratie Tolerantie (Frits Frustratie) – Bij de kleinste tegenslag in woede uitbarsten
Bij een leerling die vast zit in belemmerende overtuigingen en daar last van heeft, zou je samen de volgende vragen van de RET eens kunnen doorlopen.

• Bedenk een situatie uit de praktijk: wat gebeurde er?
• Wie van de 5 types was er aan het woord?
• Welke gevoel kreeg je erbij? (Bang, boos, blij, bedroeft. Zweten, blozen, keel dicht, knikkende knieën)
• Welke gedrag kwam daaruit voort? (Vermijden, uitstellen, minder studeren)
• De gedachten die boven kwamen: waren die waar, waren die logisch en hielpen ze?
• Welke gedachten zouden wel kunnen helpen?

Conclusie

Er zijn veel manieren om in een lessituatie leerlingen/studenten te ondersteunen in het leerproces door middel van coaching-technieken. De ‘ouderwetse’ methode waarin ik ben opgevoed en getraind (die van de alwetende autoriteit, sturend en confronterend) is in veel gevallen minder effectief en zeker niet positief. De nieuwe stijlen geven me meer mogelijkheden en zetten de relatie tussen docent en leerling in een heel ander licht.
Als ik het zo op een rijtje zie valt me op dat je als coachende zangdocent vooral veel vragen stelt, en dus minder instrueert. Ik ga de komende tijd eens opletten of dat goed werkt. Het is echter niet makkelijk om uit mijn oude communicatiemethode te stappen. En helaas vergeet ik het ook weer snel en schiet ik voor ik het weet weer in mijn oude interventie stijl (sturend) en vastgeroeste overtuigingen (Ik kan er niks van).

Literatuur

1. Hall, K. (2010). Ontdek je bestemming door de kracht van woorden. Utrecht/Antwerpen, Kosmos uitgevers.
2. Bronnen: artikel oplossingsgericht coachen van Drs. Coert Visser MMC (1963) is Arbeids- en Organisatiepsycholoog, oplossingsgerichte trainer, coach en blogger. Artikel oplossingsgericht coachen van Max Herold – Managementissues.com
3. Crasborn, J. & Buis, E. (2008). Hoe-boek voor de coach. Thema, Zaltbommel
4. Van Dale woordenboek
5. Ass, S. van. (2011). Het Coachinsgmethodenboek. Amsterdam, Boom